Układ hamulcowy pozwala na zmniejszenie prędkości jazdy, zatrzymanie samochodu, a także na zabezpieczenie go przed stoczeniem się podczas parkowania. We współczesnych autach działanie układu hamulcowego jest modulowane przez zaawansowane systemy bezpieczeństwa, które chronią przed wpadnięciem w poślizg.

W niniejszym wpisie pokażemy, jak zbudowany jest układ hamulcowy, jak działa układ hamulcowy samochodu. Opiszemy także typowe awarie układu hamulcowego i powiemy, co robić, kiedy zapali się kontrolka układu hamulcowego na desce rozdzielczej. Czas zatem poznać bliżej układ hamulcowy w aucie.

• Układ hamulcowy – budowa hamulców w samochodzie
• Schemat działania układu hamulcowego
• Kontrolka układu hamulcowego – co robić?
• Najczęstsze usterki układu hamulcowego
• Jak zadbać o układ hamulcowy?

Pedał hamulca, dźwignia hamulca ręcznego i kontrolki na desce rozdzielczej – to elementy układu hamulcowego, które zna każdy kierowca. Nawet taki, który jest świeżo po kursie nauki jazdy. Układ hamulcowy trzeba jednak poznać bliżej. Po co? Żeby w razie pierwszych oznak awarii umieć je rozpoznać. I żeby wiedzieć, że układ hamulcowy wymaga regularnego serwisowania.

Układ hamulcowy – budowa hamulców w samochodzie

Jak zbudowany jest układ hamulcowy w samochodzie? Sprawdźmy, z jakich części się on składa i jak są one rozmieszczone w aucie.

• Pedał hamulca – zamontowany pod deską rozdzielczą, pomiędzy pedałem sprzęgła i gazu a w autach z automatyczną skrzynią biegów (gdzie nie ma pedału sprzęgła) po lewej stronie. Nacisk na pedał gazu powoduje działanie układu hamulcowego.
  Pod pedałem hamulca zamontowany jest czujnik pedału hamulca. Pozwala on na zapalenie tylnych świateł stop, po naciśnięciu hamulca.
  Poza tym czujnik może również przekazywać informacje do sterowników (np. systemu ABS) o rozpoczęciu manewru hamowania.
• Serwo – inaczej urządzenie, które zwiększa siłę działania pompy hamulcowej. Dzięki niemu nie trzeba naciskać całą siłą w pedał gazu. Wystarczy zrobić to lekko – a układ działa z dużą siłą. Serwo wytwarza dodatkowe podciśnienie. Serwo umieszczone jest przy grodzi, oddzielającej silnik od kabiny pasażerskiej.
• Pompa hamulcowa – najważniejszy element układu hamulcowego. I do tego, niewielki. Nad pompą hamulcową znajduje się zbiorniczek wyrównawczy płynu hamulcowego. Jest w nim także miarka, która informuje o poziomie płynu hamulcowego w układzie.
  Pompa hamulcowa zamontowana jest przed serwo.

• Zaciski hamulcowe – znajdują się przy każdym kole. Są zamocowane do zwrotnicy koła. Ich zadaniem jest utrzymanie klocków hamulcowych w odpowiedniej pozycji. Zaciski hamulcowe wykonane są najczęściej z żeliwa albo z bardzo mocnej stali.
• Klocki hamulcowe – proste konstrukcyjnie elementy, których są pierwszym elementem roboczym układu hamulcowego (a zatem podlegającym zużyciu). Klocki hamulcowe składają się z odpowiednio wyprofilowanej blachy, warstwy tłumiącej i okładziny roboczej. Zadaniem klocków hamulcowych jest wytworzenie siły hamowania, poprzez obustronny nacisk na tarczę hamulcową.
• Tarcze hamulcowe – metalowe dyski, które są zamontowane na każdej piaście koła. Obracają się wraz z kołami, w trakcie jazdy. Wykonane są z różnych stopów stali. Formuje się je tak, aby były odporne na nagrzewanie. Zwraca się też uwagę na możliwość ich wentylacji w trakcie hamowania (w tym celu np. stosuje się nawiercenia, nacięcia itd.).
• Tłoczki zacisków hamulcowych – metalowe walce, będące zasadniczym elementem ruchomym zacisków hamulcowych. Zadaniem tłoczków jest dociskanie klocków hamulcowych do tarcz hamulcowych pod pływem ciśnienia wytwarzanego przez pompę hamulcową.
• Przewody hamulcowe – ich zadaniem jest prowadzenie płynu hamulcowego z pompy hamulcowej do zacisków hamulcowych. Pod autem stosuje się sztywne (metalowe, wzmocnione, chronione z zewnątrz gumą) przewody hamulcowe. Od krawędzi nadwozia do samych zacisków z kolei stosowane są elastyczne przewody hamulcowe. Produkuje się je najczęściej z metalowej plecionki, powleczonej gumą. Dzięki elastycznym przewodom hamulcowym auto może skręcać, a koła mogą poruszać się dzięki pracy zawieszenia (góra – dół).
• Korektor siły hamowania – zamontowany z tyłu auta, w okolicach tylnej osi. Jego zadaniem jest zapewnienie stabilności podczas hamowania i odpowiedni rozdział siły hamowania pomiędzy hamulcami na przedniej i na tylnej osi auta. Korektor zmienia stosunek ciśnień w przednich i tylnych hamulcach auta.
• Płyn hamulcowy – płynna część układu hamulcowego. Jego zadaniem jest przenoszenie siły nacisku z pedału hamulca na tłoczki w zaciskach hamulcowych. Płyn hamulcowy jest nieściśliwy, odporny na działanie wysokich temperatur. Niestety, jest także higroskopijny (wchłania wodę), co powoduje utratę właściwości. Zawiera także dodatki antykorozyjne, chroniące tłoczki i inne elementy metalowe układu hamulcowego przed korozją.
• Hamulec ręczny – prosty mechanizm, który blokuje hamulce tylnej osi auta, bez udziału płynu hamulcowego. Jest przeznaczony do tego, aby zabezpieczyć pojazd przed staczaniem się po zaparkowaniu.

Tak wygląda podstawowa budowa układu hamulcowego. Jednak trzeba pamiętać także o tym, że od prawie 40 lat, montuje się w samochodach zaawansowane systemy bezpieczeństwa. W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, na wyposażenie aut, zaczęły trafiać powoli systemy ABS (zapobiegające blokowaniu się kół podczas hamowania). Potem pojawił się system ASR, zapobiegający poślizgowi kół napędzanych. Następnie zaprojektowano i wdrożono zaawansowany system ESP, chroniący przed wpadnięciem w poślizg. W ostatnich latach na wyposażenie aut zaczęły trafiać także dodatkowe systemy, np. zapobiegające staczaniu się podczas ruszania pod górę, zapewniające łatwy zjazd ze zniesienia itd. Wszystkie te systemy modulują działanie układu hamulcowego.

We współczesnych samochodach dominują hamulce tarczowe, które opisaliśmy. W nielicznych samochodach stosuje się jeszcze hamulce bębnowe, najczęściej w małych autach i tylko na tylnej osi.

• W hamulcach bębnowych zastosowano bębny, które obracają się wraz z kołem. Hamowanie następuje na skutek nacisku szczęk hamulcowych na wewnętrzną część bębna hamulcowego.

Schemat działania układu hamulcowego

Jak działa układ hamulcowy w praktyce?

• Kierowca naciska pedał hamulca.
• Czujnik „stop” przekazuje informację o naciśnięciu pedału, zapalają się światła stop.
• Serwo zwiększa siłę nacisku pedału hamulca.
• Pompa hamulcowa zaczyna tłoczyć płyn hamulcowy.
• Płyn hamulcowy płynie do zacisków hamulcowych, najpierw poprzez sztywne, a potem poprzez elastyczne przewody hamulcowe.
• Nacisk płynu powoduje wysunięcie się tłoczków hamulcowych w zaciskach hamulcowych.
• Ruch tłoczków hamulcowych sprawia, że klocki hamulcowe zbliżają się z dwóch stron do tarcz hamulcowych.
• Powierzchnie robocze klocków hamulcowych zaczynają trzeć o powierzchnie tarcz hamulcowych. Rozpoczyna się proces hamowania, którego skutkiem ubocznym jest wydzielanie się ciepła (na skutek tarcia).

Jak wspomnieliśmy wcześniej, aktywne systemy bezpieczeństwa modulują działanie układu hamulcowego, w zależności od potrzeb (po wykryciu poślizgu).

Kontrolka układu hamulcowego – co robić?

Zapalona kontrolka układu hamulcowego na desce rozdzielczej to sygnał ostrzegawczy, którego nie wolno zignorować.

• Może ona oznaczać poważną awarię układu hamulcowego, która będzie miała decydujący wpływ na bezpieczeństwo jazdy. Na przykład utratę płynu hamulcowego.
• Może oznaczać zużycie klocków hamulcowych. W autach premium stosuje się klocki hamulcowe z czujnikami zużycia. One alarmują, kiedy grubość okładzin roboczych klocków jest zbyt niska.
• Może oznaczać problemy z aktywnymi systemami bezpieczeństwa, które przestają działać.

Zaleca się, aby jak najszybciej pojechać do warsztatu, unikając rozpędzania auta do dużej prędkości. Więcej o tym we wpisie, w którym opisujemy wszystkie kontrolki w samochodzie.

Najczęstsze usterki układu hamulcowego

Spróbujemy wymienić teraz najczęstsze awarie układu hamulcowego w samochodach osobowych.

• Wyciek płynu hamulcowego – na skutek nieszczelności przy pompie hamulcowej (awaria uszczelnień), uszkodzenia przewodów hamulcowych sztywnych albo elastycznych.
• Zablokowanie tłoczka hamulcowego – na skutek korozji tłoczka. Może spowodować to zablokowanie koła podczas hamowania lub brak możliwości wyciśnięcia tłoczka. Powodem może korozja, spowodowana wyeksploatowanym płynem hamulcowym.
• Zawodnienie płynu hamulcowego – najczęściej na skutek starości, a także nieszczelnych (starych) elastycznych przewodów hamulcowych. Zawodnienie obniża wytrzymałość płynu i powoduje, że może się on zagotować w trakcie hamowania. To drastycznie obniża skuteczność hamowania.
• Zużycie tarcz hamulcowych – na skutek zużycia eksploatacyjnego. Warstwa robocza jest coraz cieńsza.
• Zużycie klocków hamulcowych – na skutek zużycia eksploatacyjnego.
• Hałasy podczas hamowania – przede wszystkim metalowy pisk. Mogą oznaczać zużycie klocków hamulcowych albo złą współpracę pomiędzy tarczą a klockiem (produkty słabej jakości).
• Nierównomierne zużycie klocków hamulcowych – na skutek złego montażu.
• Spalenie się (zwęglenie) klocków hamulcowych – na skutek przegrzania po bardzo długich, intensywnych hamowaniach. Powody to sportowa jazda albo jazda w górach.
• Zwichrowanie tarcz hamulcowych – na skutek ich szokowego schłodzenia. Powodem jest najczęściej wjazd w głęboką kałużę po silniejszym hamowaniu.

To oczywiście nie wszystkie problemy, jakie mogą się przydarzyć.

Jak zadbać o układ hamulcowy?

Układ hamulcowy wymaga regularnego serwisowania. Kierowca musi o tym bezwzględnie pamiętać.

• Podstawowa rzecz to wymiana płynu hamulcowego co 2 lata. Zazwyczaj po 2 latach płyn powoli zaczyna chłonąć wodę. Proces ten przyspiesza, jeśli auto ma stare, elastyczne końcówki przewodów hamulcowych.
  Warto wybierać dobre płyny hamulcowe, które wcale nie muszą być drogie. Przykładem jest płyn hamulcowy K2 DOT4. To wysokiej jakości płyn, zapewniający skuteczne działanie układu hamulcowego, chroniący układ przed korozją.
• Kierowca powinien regularnie sprawdzać poziom płynu hamulcowego, na podziałce zbiorniczka płynu hamulcowego. Jeśli poziom się obniża, trzeba jak najszybciej odwiedzić mechanika.
• Należy co pewien czas (np. co kwartał) sprawdzać grubość tarcz hamulcowych i grubość okładzin klocków hamulcowych.
• W przypadku pojawienia się problemów z działaniem układu hamulcowego, takich jak hałasy podczas hamowania, ściąganie podczas hamowania, bicie wyczuwalne na kierownicy podczas hamowania, niska skuteczność hamowania – warto jak najszybciej odwiedzić warsztat samochodowy.
• Klocki hamulcowe i tarcze hamulcowe to elementy eksploatacyjne. Zużywają się i trzeba je wymieniać. Zaleca się, aby stosować tarcze i klocki jednego producenta – wtedy dobrze ze sobą współpracują.

Podczas wymiany klocków warto czyścić elementy układu hamulcowego za pomocą specjalistycznego, bardzo skutecznego środka K2 Brake Cleaner. Środek świetnie czyści i odtłuszcza elementy układu hamulcowego, zapewniając właściwą pracę. Do smarowania prowadnic klocków hamulcowych przed montażem warto stosować smar K2 Cera Hihg Temp Brake Grease. Smar zapewnia płynne działanie tłoczków, cylinderków i prowadnic.